Tục giật cô hồn vào mùa Vu lan rằm tháng 7 âm lịch vốn mang ý nghĩa chia sẻ phúc lộc nay đã biến tướng. Các luật sư ở TP.HCM nêu quan điểm cá nhân, cảnh báo rủi ro pháp lý.

Luật sư Hoàng Hà và luật sư Nguyễn Tri Đức (Đoàn luật sư TP.HCM) chia sẻ với bạn đọc Thanh Niên quan điểm cá nhân về tục giật cô hồn và cảnh báo về những biến tướng đáng lên án.

Luật sư Hoàng Hà: Khi tín ngưỡng biến dạng

Theo luật sư Hoàng Hà, đến hẹn lại lên cứ đến rằm tháng 7 âm lịch khi khói hương chưa tan phố phường đã náo loạn bởi cảnh người lớn, trẻ con lao vào giành giật cô hồn. Từ heo quay, bia lon đến cả xấp tiền mặt, tất cả biến thành chiến lợi phẩm của một cuộc tranh cướp tập thể.

Người ta gọi đó là tục giật cô hồn, nghe thì mỹ miều là lấy lộc, cầu may nhưng nhìn thẳng vào thực tế thì chẳng khác nào màn tập sự cho những hành vi cướp giật ngoài xã hội. Khi tín ngưỡng biến dạng thành cái cớ để hợp pháp hóa lòng tham thì hành vi giật đồ cúng có còn là truyền thống hay đã trượt dài thành mảnh đất dung dưỡng cái xấu?

Theo các nhà nghiên cứu văn hóa, tục giật cô hồn có gốc từ lễ Vu lan của Phật giáo. Xưa kia sau nghi thức cúng trẻ con được phép lấy nhanh một ít đồ ăn để mang lộc về nhà, tượng trưng cho sự san sẻ phúc phần. Ý nghĩa rằng phải biết bố thí, chia sẻ cho những vong linh vô chủ và cho cả những người nghèo.

Hàng trăm người lao vào giật cô hồn trước nhà người Hoa ở góc đường Phùng Hưng - Trần Hưng Đạo (Q.5 cũ, TP.HCM). ẢNH: NGỌC DƯƠNG

Thế nhưng qua thời gian tục ấy biến tướng. Ở TP.HCM hiện nay nhất là khu vực quận 5, quận 6, quận 11 cũ, nơi tập trung đông người Hoa, cảnh rải tiền, rải lễ vật ra đường để người qua lại giật lấy đã trở thành quen thuộc. Càng ngày đồ cúng càng có giá trị, từ vài cái bánh kẹo thành cả xấp tiền 200.000 đồng, 500.000 đồng, gà vịt, heo quay. Và hệ quả là hàng chục hàng trăm người chen lấn, xô đẩy, giẫm đạp lên nhau để giành giật. Kinh hãi hơn là có người thủ sẵn hung khí để giành phần nếu mình chậm chân. Không ít vụ va chạm, tai nạn giao thông đã xảy ra chỉ vì đám đông đổ xô lao xuống lòng đường để cướp lộc.

Thực tế ở Trung Quốc cũng từng có lễ hội cướp cô (một phần của nghi lễ Vu lan) tại Phúc Kiến trước đây. Nhưng vì cảnh hỗn loạn, nhiều người bị thương, triều đình nhà Thanh đã= ban lệnh cấm. Ở Việt Nam hẳn nhiều người còn nhớ tập tục cướp vợ từng tồn tại ở vùng Tây Bắc. Dưới danh nghĩa truyền thống nhiều cô gái tuổi 13, 14 đã bị trai bản bắt về làm vợ, dẫn đến tảo hôn, bi kịch gia đình, xâm hại quyền trẻ em. Cả xã hội đã phải lên tiếng, chính quyền địa phương kiên quyết tuyên truyền, báo chí nhiều năm liền phản ánh. Đến nay hủ tục đó đã dần bị đẩy lùi.

Nếu cướp vợ núp bóng phong tục để hợp thức hóa sự xâm hại thân thể thì giật đồ cúng cũng núp bóng tín ngưỡng để hợp thức hóa lòng tham. Một bên tước đoạt tuổi thơ, một bên gieo mầm hỗn loạn và thói quen tranh giành. Cả hai đều biến những giá trị văn hóa tín ngưỡng vốn mang ý nghĩa nhân văn thành cớ cho hành vi phản văn hóa.

Không chỉ là câu chuyện đạo đức, tục giật cô hồn còn tiềm ẩn rủi ro pháp lý. Điều 171 bộ luật Hình sự 2015 quy định rõ hành vi cướp giật tài sản có thể bị phạt tù từ 1 - 5 năm và lên đến mức chung thân nếu có tình tiết đặc biệt nghiêm trọng. Trong trường hợp lễ chưa kết thúc hoặc gia chủ không đồng ý, việc lao vào giật đồ cúng hoàn toàn có thể bị xử lý hình sự. Nhiều vụ việc ở TP.HCM từng được cơ quan công an lập biên bản, xử phạt hành chính vì gây mất trật tự công cộng nhưng thực tế chưa đủ sức răn đe.

Điều đáng lo hơn là tác động xã hội. Khi trẻ em, thanh thiếu niên quen với việc chen lấn, giật giành trong lễ cúng, chúng có nguy cơ đánh mất sự tôn trọng luật lệ, quen với tâm lý cứ tranh được là của mình. Từ giật lộc đến giật túi ngoài đường, ranh giới ấy mỏng manh đến mức đáng báo động. Giữ gìn văn hóa không đồng nghĩa với việc giữ lại tất cả. Không phải cái gì có từ lâu cũng đáng được gọi là truyền thống. Như hủ tục cướp vợ đã bị loại bỏ thì cướp lộc cũng cần được nhìn thẳng để chấm dứt.

Không chỉ là câu chuyện đạo đức, tục giật cô hồn còn tiềm ẩn rủi ro pháp lý

ẢNH: NGỌC DƯƠNG

Văn hóa cần chọn lọc để giữ cái đẹp loại bỏ cái xấu. Gần đây nhiều gia đình ở TP.HCM đã tìm cách thay đổi. Thay vì rải tiền, rải đồ, họ tổ chức phát quà trực tiếp gồm gạo, mì, nhu yếu phẩm cho người nghèo. Đó là một cách làm văn minh, nhân bản, thể hiện tinh thần Vu lan đúng nghĩa.

Để chấm dứt cảnh tượng phản cảm lặp đi lặp lại mỗi mùa rằm tháng 7 âm lịch cần có sự vào cuộc đồng bộ từ nhiều phía. Trước hết cơ quan quản lý văn hóa tín ngưỡng cần lên tiếng rõ ràng, coi tục giật cô hồn là hủ tục cần loại bỏ thay vì tiếp tục nhìn nhận như một chuyện nhỏ trong dân gian. Chính quyền và lực lượng công an địa phương phải xử lý nghiêm những hành vi gây rối, cướp giật trong dịp này, không để giật lộc biến tướng thành hành vi vi phạm pháp luật. Với mỗi gia đình việc thay đổi cách phát lộc theo hướng nhân văn hơn như phát quà, phát phiếu cho người khó khăn sẽ giúp tín ngưỡng trở lại với ý nghĩa ban đầu. Bên cạnh đó, cộng đồng cần chung tay phản đối, không cổ xúy bằng cách đứng nhìn hay quay clip tung lên mạng như một màn giải trí.

Rằm tháng 7 âm lịch vốn là dịp thiêng liêng để tưởng nhớ cha mẹ, ông bà, cầu siêu cho vong linh không nơi nương tựa với ý nghĩa sâu xa là lòng nhân, lòng hiếu, sự chia sẻ. Nếu để biến tướng thành cảnh hỗn loạn thì đó không còn là tín ngưỡng mà chỉ là cái cớ cho lòng tham.

Chúng ta đã từng mạnh tay xóa bỏ hủ tục cướp vợ. Giờ đây cũng đến lúc phải nhìn thẳng vào tục giật lộc để không biến truyền thống thành trò hề, không biến văn hóa thành mảnh đất dung dưỡng cái xấu. Để những mùa Vu lan thật sự là mùa báo hiếu, mùa của lòng nhân chứ không phải mùa của những cuộc giành giật phản văn hóa.

Luật sư Nguyễn Tri Đức: Cần phải gióng lên hồi chuông báo động

Luật sư Nguyễn Tri Đức, Giám đốc công ty luật 360 cho rằng các hành động từ việc giật cô hồn gần đây đã biến tướng, trái pháp luật. Do đó, có thể xét tùy theo mức độ, hành vi vi phạm của các đối tượng có thể bị xử lý hành chính hoặc xử lý hình sự theo các tội danh tương xứng được quy định tại bộ luật Hình sự.

Những hành vi lạm dụng tập tục giật cô hồn hiện đang biến tướng với những hành vi như: manh động, leo trèo vào nơi đang bày mâm cúng ngang nhiên giật lấy đi mâm cúng (chưa được cúng, điều này thực tế trái với ý chí của gia chủ), manh động nhào vào với xu hướng dùng vũ lực để giật tiền cúng, đồ cúng khi gia chủ không cho phép hoặc sau khi đã giật lấy đồ đã cúng lợi dụng giật lấy luôn tài sản vật dụng khác của người cúng… Điều này cho thấy đây là dấu hiệu của tội cướp tài sản. Và chiếu theo Điều 168 bộ luật Hình sự hiện hành, mức hình phạt thấp nhất là phạt tù từ 1 năm đến cao nhất là 20 năm.

Giật cô hồn ngày nay đang biến tướng

ẢNH: NGỌC DƯƠNG

Trong quá trình thực hiện hành vi giật cô hồn dẫn đến tranh giành ẩu đả, đánh nhau tùy theo mức độ gây tổn hại về tính mạng, sức khỏe cho người khác người có hành vi vi phạm có thể bị phạt hành chính hoặc bị xử lý hình sự truy tố về: tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác, theo Điều 134 bộ luật Hình sự với mức hình phạt thấp nhất là bị phạt cải tạo không giam giữ đến 3 năm hoặc phạt tù từ 6 tháng đến 3 năm và tùy theo hậu quả gây nên nghiêm trọng hoặc đặc biệt nghiêm trong thì khung hình phạt cao nhất cho tội danh này là phạt tù từ 12 - 20 năm hoặc tù chung thân.

Ngoài ra, các cá nhân có hành vi tham gia tụ tập nhiều người ở nơi công cộng chen lấn, xô đẩy để giật cô hồn nhưng gây mất trật tự công cộng có thể bị xử phạt hành chính hoặc bị xử lý hình sự truy tố theo Điều 318 bộ luật Hình sự về tội gây rối trật tự công cộng. Có thể bị phạt tiền từ 5 - 50 triệu đồng và phạt cải tạo không giam giữ đến 2 năm hoặc phạt tù từ 3 tháng đến 2 năm và cao nhất là phạt tù từ 2 - 7 năm.

Tập tục giật cô hồn đang biến tướng với nhiều hành động có dấu hiệu xâm phạm quyền sở hữu tài sản, sức khỏe của cá nhân, tập thể, gây mất an ninh trật tự xã hội và nhiều hệ lụy khác. Đã đến lúc chúng ta cần phải gióng lên hồi chuông báo động về vấn nạn này. Chúng ta cần phải lên án và công tác phổ biến giáo dục pháp luật phải kịp thời triển khai phổ biến đối với mọi người dân, qua đó để răn đe, ngăn chặn và nghiêm trị những hành vi vi phạm xuất phát từ những biến tướng của tập tục giật cô hồn, phản cảm và có dấu hiệu vi phạm pháp luật nghiêm trọng như đã nêu.

Nguồn: Thanh niên