Đưa lúa nhà quê ra biển lớn

Ngày 19.7.2025 đánh dấu sự kiện vô cùng quan trọng trên lĩnh vực lúa gạo cả nước khi cây lúa mùa nổi trăm năm tuổi của vùng ngập lũ ĐBSCL chính thức vươn ra biển lớn theo đường chính ngạch với quy mô lớn.

Trước sự chứng kiến của Tổ chức Quốc tế về Bảo tồn thiên nhiên (WWF) tại Việt Nam, Khu bảo tồn Đất ngập nước Láng Sen và đông đảo chính quyền, nông dân, Công ty LMN AMANA, thuộc Tập đoàn Khải Nam, ký kết hợp đồng liên kết sản xuất và tiêu thụ 112ha LMN năm 2025 với nông dân tại hai xã Tân Hưng và Vĩnh Châu, thành viên Hợp tác xã Dịch vụ LMN (Tây Ninh).

Đây là kết quả của thành công từ vụ mùa năm 2024, khi các sản phẩm giá trị gia tăng làm từ LMN như: Mì, phở của Tập đoàn Khải Nam được nhiều thị trường ở châu Âu đón nhận. Với giá thu mua ổn định 15.000 đồng/kg (lúa tươi - giống Nàng Tây Đùm) và được hướng dẫn kỹ thuật canh tác không hóa chất, không phân bón nên hợp đồng này đã mang lại cho nông dân lợi nhuận kép: Vừa có được thu nhập cao, vừa hạn chế tiếp xúc với phân bón, thuốc hóa học. Còn với các nhà môi trường, đây là sự khởi đầu hành trình phục hồi hệ sinh thái…

Tuy nhiên, người vui nhất có lẽ chính là nhà khoa học trẻ Lê Thanh Phong - Phó Viện trưởng Viện Biến đổi khí hậu (Trường ĐH An Giang - ĐH Quốc gia TPHCM). Buổi ký kết như sự khẳng định về tính thị trường của công trình đã được vinh danh về khoa học.

Trước đó, ngày 17.2.2025, Dự án “Nghiên cứu và thương mại hóa giống gạo đặc trưng cho mùa lũ, thích ứng với biến đổi khí hậu tại vùng thượng ĐBSCL” của Phong đã xuất sắc vượt qua hơn 100 dự án trong cả nước để đạt giải thưởng Cộng đồng tại Cuộc thi AI Việt Innovation Award 2024.

“Giăng mùng” cho cây lúa trổ bông

Không phải là người đầu tiên hay là người duy nhất nghiên cứu LMN, nhưng Phong chính là người mang đến cho LMN sức sống mới.

LMN có mặt ở ĐBSCL từ trăm năm nay, có khả năng vươn lóng thần kỳ. Không cần bón phân, phun thuốc, nhưng nước lũ dâng đến đâu, cây lúa tự vươn ngọn đến đó, có khi lên đến 3-5m và mỗi năm chỉ trồng được 1 mùa nên được gọi là LMN, tức lúa luôn nổi trên biển nước. Nhưng LMN có một số nhược điểm: Hàm lượng tinh bột cao nên cơm cứng, không có mùi thơm, năng suất rất thấp (1,2-1,5 tấn/ha)…

Năm 2011, khi được mời tham gia nghiên cứu chương trình liên quan đến LMN, do còn chưa quen thuộc với cây lúa trăm năm, nên chàng trai của vùng đất Quýt hồng Lai Vung (Đồng Tháp) nhờ các “lão làng” chọn giúp giống LMN đặc trưng của vùng trũng Tứ giác Long Xuyên là Bông Sen, nhưng khi trồng thì cho ra nhiều giống khác nhau.

Sau đó Phong quyết định tự mình dấn thân. Năm 2015, sau khi tự tay chọn giống tự thu thập được tại An Giang và Đồng Tháp, Phong vào xã Vĩnh Phước - vùng ngập lũ sâu của huyện Tri Tôn (nay là xã Vĩnh Gia, tỉnh An Giang) phối hợp với nông dân trồng. Lần đầu ra quân, Phong đã gặp ngay thử thách khi gặp ngay năm đại hạn El Nino.

Để cứu lúa khỏi khô hạn, Phong be bờ trữ nước. Đến khi lúa trổ bông, do lúc này cánh đồng chỉ có ruộng LMN nên chuột rồi chim chóc đồng loạt tấn công. Sau khi dùng nylon che chắn bên dưới ngăn chuột, Phong phải mua lưới bắt cá giăng lên toàn diện tích bên trên như giăng mùng để bảo đảm an toàn cho cây lúa trổ bông.

Và từ nguồn giống này, Phong từng bước lai tạo và chọn lọc giống theo phương pháp phả hệ, có sự can thiệp của công nghệ sinh học, bao gồm phương pháp đánh dấu phân tử tìm ra các gen chịu ngập và gen mùi thơm.

Đến nay, Phong công bố thành công 40 nhóm dòng LMN thế hệ mới, có năng suất 3 tấn/ha. Đặc biệt là cơm mềm, xốp, có mùi thơm và hơi dẻo, rất phù hợp với thị hiếu người tiêu dùng hiện đại. Nổi bật trong đó là cái tên “Nàng Tây Đùm”. Từ đó đến nay, anh cần mẫn đi khắp nơi sưu tầm, phân loại LMN và xây dựng được tập đoàn giống gần 500 giống/dòng khác nhau.

Vá lại mảnh hồn quê thuần khiết

Tại buổi lễ ký kết, bên cạnh việc khẳng định giá trị dinh dưỡng, mùi thơm đặc trưng của LMN thế hệ mới, nhiều chuyên gia còn nhận ra từ LMN khả năng vá lại mảnh hồn quê thuần khiết cho vùng ĐBSCL.

“Việc hồi sinh và mở rộng LMN không chỉ là hiện thực hóa giải pháp nông nghiệp “thuận thiên” mà còn có thể giải quyết nhiều thách thức: Vừa cải thiện sinh kế và khả năng phục hồi cho người nông dân, vừa góp phần bảo tồn đa dạng sinh học và thích ứng với biến đổi khí hậu” - ông Huỳnh Quốc Tịnh - Giám đốc chương trình Nông nghiệp và Lương thực, thực phẩm bền vững, WWF-Việt Nam, chia sẻ.

Nhưng với Phong, đây chỉ là sự khởi đầu cho hành trình vá lại hệ sinh thái đồng đất Chín Rồng.

“Trong lúc các giải pháp xây hồ chứa nước ngọt cho ĐBSCL còn đang tranh cãi vì chi phí quá lớn, nhưng chưa chắc mang lại hiệu quả, chúng tôi hướng đến phương án sử dụng các cánh đồng LMN làm nơi trữ nước lũ” - Phong chia sẻ.

Nguồn: Lao động